[ Pobierz całość w formacie PDF ]
tym zawodowych a tak\e rozwoju nowych etyk zawodowych przedsiębiorcy. Proces
transformacji w Polsce to głównie proces przechodzenia od porządku monocentrycznego do
porządku policentrycznego.
Nie ma jednak zgody co do tego, jak ów porządek policentryczny ma być bli\ej
operacjonalizowany; czy ma on być budowany na logice "niewidzialnej ręki rynku" i wyraznej
interferencji norm i wartości \ycia grupowego czy te\ na bli\szej jeszcze nie wykształconej
instytucjonalizacji nowego układu norm i wartości.
2
Rozdział trzeci.
Osobowość społeczna i proces jej kształtowania.
l. Pojęcie osobowości.
Termin osobowość stosowany jest nie tylko w psychologii społecznej i socjologii ale
równie\ w filozofii, antropologii, prawie, historii i w mowie potocznej. Stąd te\ jest terminem
wieloznacznym. Etymologicznie nazwa osobowość pochodzi od osoba (po łacinie persona) co
pierwotnie -jak zauwa\a J. Szczepański41 oznaczało maskę u\ywaną przez aktorów w
staro\ytnym teatrze. Od tego łacińskiego terminu powstały takie terminy osobowości jak:
personality i self (j. angielski) i personnalite (j. francuski). Wieloznaczność terminu osobowość
wynika przede wszystkim z ró\nicy podejść do zagadnienia osobowości.
"Ró\nice między filozoficzną, psychologiczną a socjologiczną perspektywą
rozpatrywania osobowości mo\na scharakteryzować - ze znacznym uproszczeniem - w
następujący sposób. Filozofów zajmujących się problematyką osobowości interesuje przede
wszystkim wyjaśnienie swoistości świata podmiotowego w relacji do świata przedmiotowego,
relacji świata myśli i prze\yć do świata rzeczy. Psychologowie koncentrują uwagę na
poszukiwaniu wyjaśnień swoistości zachowań jednostek danego typu w odró\nieniu od innych
ludzi. Natomiast socjologowie, posługując się pojęciem osobowości, poszukują swoistości
działań określonych zbiorowości ludzkich"42. Swoistość ta, odnoszona do jednostki polega
przede wszystkim na tym, i\ jej zachowanie odznacza się pewną stałością i uporządkowaniem.
Owa stałość i uporządkowanie to wynik posiadania przez człowieka ustrukturalizowanego
zespół względnie trwałych i zorganizowanych cech, które mo\na określić mianem cech
osobowości. Mimo istotnych ró\nic w
2
podejściu do koncepcji osobowości, wśród przedstawicieli ró\nych dyscyplin naukowych
panuje powszechna zgodność co do tego, i\ istota człowieka i istota osobowości są to\same, a
więc zró\nicowanie jednostek to konsekwencja ró\nicowania się czynnika określonego mianem
osobowość.
W socjologicznym podejściu do problematyki osobowości i próbach jej definicyjnego
określenia zaznacza się przede wszystkim brak treści oceniających oraz wyrazny akcent na jej
społeczne uwarunkowania.
W bardzo wielu definicjach osobowości podkreśla się, i\ jest ona kształtowana w
bezpośrednich bądz pośrednich relacjach między ludzmi. G. H. Mead pisze np., i\ osobowość to
jest"(...) coś co mo\e być dla siebie obiektem, jest strukturą społeczną i powstaje w procesie
doświadczenia społecznego"43. J. Szczepański stwierdza, i\"(...) osobowość to element
społeczny człowieka, to zintemalizowana kultura, to dynamiczna organizacja idei, postaw,
nawyków nadbudowanych nad naturą biologiczną (..,)"44 i dalej mówi, i\ osobowość to"(...)
system zorganizowanego \ycia wewnętrznego człowieka, przejawiający się w jego
zachowaniach"45. Nie znaczy to oczywiście, i\ nasze zachowanie w konkretnej sytuacji jest
zawsze wskaznikiem osobowości.
Istota, struktura osobowości w ujęciu socjologicznym sprowadzają się nie tyle do
biologicznych czy psychicznych cech gatunku ludzkiego, co do wielowymiarowych relacji
między zbiorowością a jednostkami ludzkimi tworzącymi tę zbiorowość. Stąd te\ powszechnie
głoszona teza, i\ osobowość nie jest cechą gatunkową, lecz kulturową, co znajduje swój
odpowiednik w stwierdzeniu socjologa R. E. Parka, i\ "człowiek nie rodzi się ludzkim", lecz się
staje nim poprzez \ycie w społeczeństwie. Pośrednim dowodem na to mogą być tutaj przykłady
dzieci wychowywanych bądz to przez zwierzęta bądz te\ w prawie całkowitej izolacji od
ludzi46. Ch. H. Cooley twierdził np., i\ "(...) odosobniona jednostka to abstrakcja nieznana
doświadczeniu, tak samo jak i społeczeństwo rozpatrywane w oderwaniu od jednostek"47.
Na ogół wyró\nia się pięć podstawowych rodzajów relacji (zale\ności) między
jednostką a zbiorowością społeczną:
1. Zale\ności o charakterze statystycznym, dotyczące zespołu względnie trwałych
właściwości psychicznych, wspólnych większości członków określonej zbiorowości bądz
te\ występujących w niej szczególnie często. Relacje te podnoszone są bardzo często w
badaniach porównawczych nad typami osobowości występującymi w ró\nych krajach czy w
badaniach tzw. charakteru narodowego (teorie tzw. osobowości podstawowej -basie
personality).
2. Zale\ności odnoszące się do swoistych procesów i uwarunkowań społeczno - kulturowych
osobowości ludzkiej, które określić mo\emy mianem historycznych doświadczeń
wspólnego, zbiorowego losu. Ten typ relacji podkreślany jest zwłaszcza wtedy, gdy chcemy
wyjaśnić tworzenie się mechanizmów
2
wyraznej identyfikacji grupowej, zwłaszcza zaś narodowej.
3. Zale\ności funkcjonalne, słu\ące bądz to do wyjaśniania procesów adaptacji i
nieprzystosowania (wymiar jednostkowy i grupowy), bądz te\ do wyjaśnienia wpływu
określonego zespołu cech osobowości na trwanie i rozwój całego systemu społecznego
(badania tzw. osobowości tradycyjnej i nowoczesnej).
4. Zale\ności, w których podkreśla się odpowiedniość między treściami danej kultury (norm,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
