[ Pobierz całość w formacie PDF ]
XXIX,z. 2, Lwów 1932; Sz. A.ckenazv, Aukasiński, T. I - II, Warszawa 1931; W. Jankowski,
W loży masońskiej. Kartka z życia i twórezości K. Brodzińskiego, Lwów - Złoczów, bnv.
(1909); I. Chrzanowski, Chleb macierzysty Ody do młodości, Biblioteczka Uniwersytetów
Ludowych i Młodzieży Szkolnej, nr 232, Warszawa - Kraków, [1425).
122 123
gościnności doznawał". Sprawiedliwa i doskonała loża "Zwiątynia Izys" na
wschodzie Warszawy zapisała w poczet swych ezłonków honorowych "szla-
chetnego Kościuszki przyjaciela". W tym celu dnia 25 maja zaproszonc
Zeltnera na sesję loży "Izys", która odbyła się wjęzyku franeuskim. Odpowia-
dająć na życzenia i zaszczyty, Zeltner sławił cnoty Kościuszki, "nie masona
wprawdzie, ale cnót masońskich męża". Mówił m.in.: "niewiadome dla mnie
wypadki nie połączyły go osobiście z naszym szanownym związkiem, który
tak uwielbiał, bracia moi, posiadał on jednak do najwyższego stopniawszy-
stkie enoty wolnomularskie, bo posunął aż do bohaterstwa miłość ojezyzny i
swoich rodaków; a kiedy i w miłoci blizniego nikt go nie przewyższył, był
więć bratem wszystkich wolnych mularzy, był więć bratem eałego narodu
ludzkiego."lo
133
Obudzenie ruchu wolnościowego w Polsce zmieniło zapatrywania cara
Aleksandra na wolnomularstwo. Dnia 21 sierpnia 1821 r. wydał on dekret o
zniesieniu masonerii, prżytaczająć następujacy powód: "Niepokoje i porząd-
ki, które w różnych innych państwach przez istniejące tamże tajne związki
wywołane zostały, a niektóre z nich pod nazwą lóż wolnomularskich z po-
czątku tylko celami dobroczynnymi się zajmowały, podezas gdy inne tajem-
nie politycznymi sprawami się zatrudniały, spowodowały niektóre rządy do
zakazania tego rodzaju tajemnych towarzystw."ll
Rozporządzenie carskie ogłoszone zostało w Królestwie Polskim 25
wrzenia 1821 r. i na jego mocy wszystkie loże zostały zamknięte.
Wolnomularstwo polskie liczyło w okresie 1738 -1821 ogółem 316 lóż,
które zrzeszały 5748 członków. Pośród nich znalezli się m.in.: Marcello
Bacciarelli (nadworny malarz Stanisława Augusta), Feliks Bentkowski
(prof. i dziekan Uniwersytetu Warszawskiego), Izabella Czartoryska (księż-
na, generałowa ziem podolskich), Jan Henryk Dąbrowski (wódz legionów),
Stanisław Fiszer (adiutant T. Kościuszki), Aleksander Fredro (komediopi-
sarz, kapitan jazdy), Berko Joselewicz (szef szwadronu 5 reg.), Franciszek
Dionizy Kniaznin (poeta), Jan Krukowiecki (generał powstania listopado-
wego), Stanisław Leszczyński (król), Franciszek Ksawery Lubecki - Drucki
(książę), Stanisław Lubomirski (książę), Stanisław Małachowski (marszałek
Sejmu Czteroletniego), Michał Ogifiski (kompozytor, książę), Stanisław
10 S. Załęski, dz.cyt., s.194 - 200; Pnynależność T. Kościuszki do masonerii niejest potwier-
dzona także przez Stanisława Małachowskiego - Aempickiego w jego "Wykazie polskich
lóż..." dz. cyt. Pomimo to wolnomularze polscy umieszczają Kościuszkę na swoich Iistach
twierdząc, że są dane historyczne dotyczące faktu wstąpienia Kościuszki do masonerii. Być
może T. Kościuszko wstąpił do jednej z amerykafiskich lóż masofiskich, lecz nie konty-
nuował, po powrocie do Ojezyzny, swej wolnomularskiej działalńości. Por. Wolnomu-
larstwo w świetle encyklopedyi, Warszawa 1934, s. 3.
11 Za: S. Małachowski - A,empieki, Wykaz..., dz.cyt., s. 121; Por. Tenże, Raporty szpiega
Mackrotta o wolnomularstwie polskiem 1819-1822, Waiszawa, [1931); P. Chmielowski,
Liberalizm i obskurantyzm na Litwie i Rusi 1815-1823, Biblioteka dzieł wyborowych, nr
21, Warszawa 1898.
Piłsudski (obywatel ziemski powiatu telszewskiego), Gabriel Podoski (arcy-
biskup gnieznieński, prymas Polski), Józef Poniatowski (książę, marszałek
Franeji), Nikodem Puzyna (książę, ks. biskup sufragan wileński), Dominik
Radziwiłł (książę, pułkownik wojsk polskich), Ignacy Tański (minister
oświaty), Kantorbery 'Imowski (poeta), Michał Wereszczaka (obywatel
powiatu nowogródzkiego, brat Maryli Wereszczakówny) Franciszek Wężyk
(poeta), Józef Zajączek (generał), Tomasz Zan (poeta).
Po 1821 r. na polskiej ziemi pozostało zaledwie kilka czynnych lóż w
Wielkim Księstwie Poznańskim. Liczni Polacy przyłączyli się do lóż zagrani-
134
cznych. W roku 1832 utworzono w Besancon polską lożę "Perseverance-
Esperance", po czym powstały dalsze loże w Avignon i w Le Puys. Wielką
rolę odgrywali Polacy w paryskich lożach tego okresu, zwłaszcza w loży
"Trinite Indivisibile". W r.1846 założono w Londynie "The Polish National
Lodge", a w 1863 r. w Cuneo (Włochy) utworzyli lożę członkowie polskiej
szkoły oficerskiej.
Masoneria polska XIX wieku była często bardziej spiskiem niepodległo-
ściowym niż ideologiczną organizacją. Jak pisał biskup Józef Pelezar: "maso-
neria polska zaprawdę nie tchnęła takim fanatyzmem antyreligijnym jak
francuska czy angielska (...) Bywało, że jej członkowie chodzili do kościoła,
należeli do bractw kocielnych, przyjmowali przed śmiercią sakramenty
święte i robili zapisy na rzecz klasztorów." Wielu z nich, będąć członkami lóż
niższych stopni, nie znało całej ideologii ruchu masońskiego, a uważali go za
związek filantropijny, patriotyczny i humanitarno-towarzyski",13
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
